به طور حتم، استان کرمانشاه یکی از مقاصد اصلی گردشگری ایران به دلیل داشتن آب و هوایی مطبوع، مناظر طبیعی زیبا و وجود آثار باستانی با ارزش است. طبق آمار ارائه شده توسط کارشناسان و باستان شناسان، تعداد این آثار بیش از ۴۰۰۰ مورد میباشد. طاق بستان یکی از آثار مهم برجای مانده از عهد پادشاهان ساسانی است که دستور حجاری آن را صادر کردهاند. نقوش برجستهی طاق بستان یکی از باشکوهترین جاذبههای گردشگری در استان کرمانشاه است که شهرتی جهانی دارد.
جغرافیای طاق بستان کرمانشاه:
مجموعهی تاریخی «طاق بستان» در استان کرمانشاه و در فاصله ۹ کیلومتری شهر کرمانشاه قرار دارد. این اثر تاریخی را میتوان در دامنهی کوهی به نام «طاق بستان» و در کنار چشمهای واقع در شمال شرقی شهر کرمانشاه یافت. آثاری از دوره ساسانیان که شامل سنگ نگاره اردشیر دوم و دو ایوان سنگی بنامهای ایوان کوچک و ایوان بزرگ است را میتوان دراین محوطه مشاهده نمود.
تاریخچهی طاق بستان کرمانشاه:
طاق بستان در گویش محلی کردی کرمانشاهی به صورت «تاق وه سان» تلفظ میگردد. در حقیقت، «تاق» به معنای «طاق» بوده و «وه» به معنای «از» و واژه «سان» به معنای «سنگ» میباشد. نظریههای گوناگونی درباره تاریخچهی این مجموعهی باشکوه تاریخی وجود دارد که در ذیل به آنها اشاراتی میکنیم.
منصور خلج با در نظر گرفتن مطالب کتاب مروج الذهب (اثر مسعودی از تاریخ نویسان)، حجاریهای طاق بستان را اثر تاریخی بسیار شگفت انگیزی معرفی میکند و معتقد است که این منطقه از کشور در حدود 1300 سال پیش جزو باغهای پادشاهان ساسانی بوده است.
«آرتور کریستن سن» نیز این مجموعهی تاریخی را زیارتگاه آناهیتا قلمداد نموده و عنوان میکند که از نخستین پادشاه ساسانی تا نرسی (نوهی یزدگرد سوم و از پادشاهان ساسانی) تصاویر خود را در میان صخرهها و سنگهای بزرگ اطراف مجموعه حکاکی نمودهاند.
قدمت این مجموعه توسط برخی از دیرینه شناسان و مورخان، دوران حکومت پادشاهان ساسانی که مصادف با سیصد سال پس از میلاد مسیح است تخمین زده شده است. این اثر باستانی ایرانی، از نظر هنری و تاریخی دارای اهمیت فراوانی است. در طاق بستان، چندین رخداد تاریخی مهم حکاکی شده است از جمله تاج گذاری خسروپرویز، تاج گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم، تاج گذاری شاهپور سوم. به طور کلی میتوان مجموعهی طاق بستان را به سه بخش اصلی تقسیم بندی نمود: طاق بزرگ، طاق کوچک و نقش برجستهی تاج گذاری اردشیر دوم.
به نظر میرسد ابتدا پادشاهان ساسانی، مجموعهی تاریخی تخت جمشید را برای تراشیدن تندیسهای دوران حکومت خود برگزیده بودند. اما پس از پادشاهی اردشیر دوم (یازدهمین پادشاه ساسانیان در سالهای ۳۷۹ تا ۳۸۳)، طاق بستان برگزیده شد. شاید مهمترین علت این کار، موقعیت جغرافیایی این منطقه باشد که در بین راه جادهی ابریشم (شاهراه مهم بازرگانی در قارهی آسیا که غرب، شرق و جنوب آسیا را به یکدیگر و شرق قارهی اروپا را به شمال قارهی آفریقا متصل مینموده است) قرار گرفته بود و دارای طبیعت منحصر به فرد و زیبایی بود. چشمهای با آبی گوارا و مطبوع نیز در این منطقه در جریان است که زیبایی خاصی به محیط اطراف خود بخشیده است. در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰، مجموعهی طاق بستان استان کرمانشاه، با شمارهی ۱۷۲ به ثبت ملی رسید.
محوطه تاريخي طاق بستان:
در شمال شرقی شهر کرمانشاه، مجموعهای با شکوه به نام طاق بستان در کنار چشمهای واقع شده است. این مجموعه دارای دو ایوان سنگی به نامهای ایوان کوچک و ایوان بزرگ است که به سنگ نگارهای از اردشیر دوم مزین گشته است. مورخین اسامی گوناگونی را برای توصیف این محوطه به کار بردهاند؛ مثلاً «ابن فقیه» و «ابن رسته» از نام “شبدیز” استفاده کردهاند؛ «یاقوت مستعصمی «از نام «قصرشیرین» و «حمدالله مستوفی» از ” طاق وسطام” در نوشتههای به کار بردهاند.
ايوان بزرگ طاق بستان:
مهمترین اثر این مجموعه، ایوان بزرگ است که دارای فضایی مستطیل شکل است که ارتفاع آن ۹ متر، عمق آن ۶.۵ متر و عرض آن ۷.۵ متر میباشد. جِرزی چهارگوش در دو طرف ایوان قرار دارد و روی آن طاقی با قوس نعلی شکل ساخته شده است که کمی از جرزها عقبتر است. شکل ورودی (بخش جلویی) طاق به شکل نیم دایره بوده و در انتها (بخش داخلی) به شمل بیضی میشود. این تفاوت مربوط به تغییر کردن ارتفاع در قسمت جلویی و انتهای طاق است. هفت عدد جان پناه (مانعی به صورت دیوار کشیده شده در لبه بام) چهار پلهای و سکویی در انتهای ایوان مشاهده میشود. سکویی در انتهای ایوان وجود دارد که برروی آن و همچنین در دو طرف انتهایی ایوان بزرگ، دو نیم ستون بدون پایه ستون و با ارتفاعی در حدود ۴ متر و قطر ۳۲ سانتی متر وجود دارد. سرستونهای آن بسیار شبیه به ستونهای دوران بیزانس است.
قدمت ایوان بزرگ:
نظریههای گوناگونی در مورد تاریخ ساخت این ایوان وجود دارد. اما در بین اکثر ایران شناسان، نظریه هرتسفلد (باستان شناس و ایران شناس آلمانی) پذیرفته شده تر است. او قدمت این ایوان را مربوط به زمان خسرو دوم (۶۲۸ ـ ۵۹۰ میلادی) تخمین می زند. نقوش این ایوان کمک بسیاری در شناخت و بررسی پوشاک و زیورآلات دوره ساسانی نمودهاند.
درخت زندگی:
در بخش ورودی طاق، سنگنگارههایی زیبا وجود دارند که تصاویری از فرشتههای بالدار، درخت زندگی، بخشی از صحنههای شکار پرندگان و گراز، صید ماهیهای مرداب، حیواناتی همچون فیل، اسب و نیز نقشهایی از قایقهای مختلف به چشم میخورد. اینها همگی نشاندهندهی جلسات شادی و بزم پادشاهان ساسانی، دولتمردان و مردم آن دوران میباشد که توسط استادان ایرانی، ترسیم شده است.
حجاریهای ایوان بزرگ:
دیوارههای داخلی ایوان بزرگ به دو بخش تقسیم شدهاند. آنها بسیار استادانه و ماهرانه مزین گشتهاند و جای بسی خوشحالیست که تا به امروز آثار آن پابرجا است مانده. درختی برروی جرزهای ورودی آن دیده میشود که با دو ردیف نقوش گیاهی، قوس آنها تزیین شده است. درقسمت لچکی نیز الههای بالدار (نیکه) حجاری شده است. هر الهه در یک دست خود حلقه روبان دار و در دستی دیگر جامی پر مروارید دارد.
دیوار انتهای ایوان از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش بالایی ایوان دارای صحنه تاج گذاری پادشاه ساساني است. پادشاه با چهرهای سه رخ و بدني تمام رخ بر روي سكويي ايستاده است. دست چپش را بر روي قبضه شمشير گذاشته است و دست راست را به طرف «اهورا مزدا» دراز كرده است. در سمت راست او میتوان پيكره اهورا مزدا را با صورت و بدني تمام رخ مشاهده کرد كه بر روي سكويي ايستاده است. اهورامزدا دست چپش را بر روي سينه گذاشته است و با دست راست خود حلقه روبان داري را به شاه هدیه میکند. در سمت چپ شاه ساسانی، آناهیتا را میتوان دید با صورت و بدنی تمام رخ ایستاده است. در دست چپش سبوی آب قرار دارد و با دست راست خود حلقه روبان داری را به شاه ساسانی اهداء میکند. متاسفانه در این سنگ نگاره، جزئيات صورت شاه دچار آسيب شده است ولي میتوان حدس زد که دارای صورتی فربه، گونههایی گوشتالو، چشمانی درشت و ابروانی برجسته بوده است. موهايی پرپشت، مجعد و بلند داشته است که تا روی شانههایش آويخته شده بودند. به گوشش گوشوارهای مدور با گويی كوچك آويزان است. گردنبندی او از دو رديف مهرههای مرواريدي تشکیل شده است.
تاج كنگره داري بر سر پادشاه قرار دارد كه پايه آن با دو رشته مرواريد و پلاکهای مربع شكل تزیین شده است. هلالي در جلو تاج قرار دارد. در بالای آن نیز دو بال عقاب حکاکی شده است كه نوك آنها به طرف داخل خمیده گشته است. در مابین اين دو بال، میلهای عمودي وجود دارد كه بر روي آن نیز هلالي نقش بسته است. گوي بزرگي در درون هلال قرار دارد.
در بخش پایینی میتوان سوارکاری نیزه به دست را مشاهده کرد که تنها بر روی اسبی قوی هیکل و به صورتی سه رخ و بدني تمام رخ سوار است. برخی از مورخین اسلامی نیز بر این اعتقاد هستند که این فرد همان «خسروپرویز» است که با اسب سیاه رنگ خود به نام «شبدیز» میتازد.
حجاریهای ديوارهاي جانبي ايوان بزرگ:
در قسمت دیوارههای جانبی ایوان بزرگ، صحنههایی از شکار شاهان به تصویر کشیده شده است. در سمت راست میتوان صحنه شکار گوزن را دید که درقابی به ابعاد 5.80 متر در 3.90 متر حکاکی شده است. در آن تصاویری از فیل بانانی وجود دارد که در سه ردیف در حال رم دادن گله گوزنها به طرف شکارگاه هستند. در هر سه قسمت، شاه بر اسبی است. این بخشها بدین صورت هستند: در قسمت بالا پادشاه آماده برای شکار کردن است. در پشت سر وی بانویی قرار دارد که چتری را بر فراز سر شاه نگه داشته است. در پشت سر شاه نیز سه ردیف بانو قرار دارند. عدهای از آنها در دو ردیف و به حالت احترام ایستادهاند و در صف آخر ، عدهای از بانوان نوازنده قرار دارند. در جلوی شاه هم تعدادی بانوی رامشگر ایستادهاند. در بخشی دیگر میتوان پادشاه را در حال شکار دید. او چهارنعل در حال تعقیب گوزنهاست و شش سوارکار نیز در پشت سر او در حال تاخت هستند. در آخرین تصویر میتوان دید که پادشاه به نشانه اتمام شکار، کمان خود را به گردن آویخته است. در سمت چپ صحنه، تعدادی شتر سوار قرار دارند که در حال حمل گوزنهای شکار شده میباشند.
صحنه شكار گراز، در ديوار سمت چپ و در قابي مستطیل شکل حکاکی گشته است. در بخش چپ آن میتوان 12 فيل دارای دو نفر سرنشین را دید که در 5 رديف عمودي در حال رم دادن گرازها از مخفي گاه باتلاقي خود به درون نيزارها میباشند. در بخش بالایی نیز قایقی با دو قایق ران و 5 سرنشین دیگر وجود دارد که در حال کف زدن هستند. در بخش مرکزی این صحنه، پادشاه در درون قايقي ايستاده است و در پیرامونش بانوان نوازنده قرار دارند؛ در پشت این قایق، قایقی دیگر قرار دارد که در درونش 4 نوازنده چنگ ایستادهاند. در بخش پایینی این قاب، میتوان 5 فیل سوار را دید که در حال جمع کردن گرازهای شکار شده به وسیله خرطوم فیلها هستند.
ایوان کوچک طاق بستان:
ایوان کوچک، به شکل طاقی مستطیلی است که ارتفاع آن در حدود ۵ متر، پهنایش در حدود ۶ متر وعمق آن در حدود ۳.۵ متر میباشد. دو جرز چهارگوش در دو طرف ورودی این ایوان قرار دارد و در بالای آنها طاقی با قوس نیم دایره که در حدود ۱۰ سانتی متر عقبتر است مشاهده میگردد. دیوار انتهایی آن نیز به دو بخش تقسیم شده است. در قسمت بالایی، عمق آن ۳۰ سانتی متر و ارتفاعی در حدود ۳ متر میباشد. در آن میتوان تصاویر حکاکی شده از پیکرههای شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم که هر دوی آنها ایستادهاند و بدنی تمام رخ و صورتی نیم رخ دارند را مشاهده کرد. هر دوی آنها دست راست خود را بر قبضه شمشير گذاشتهاند و دست چپ خود را بر قسمت فوقاني غلاف نهادهاند. شاپور دوم دارای تاجی کنگره دار و مزین به گوی بزرگ، گوشواره و گردنبند است. پیراهن وی که تا روی زانوانش رسیده است چین دار بوده، شلواری گشاد بر تن دارد و برکمرش، کمربندی همراه پاپیون بسته شده است.
کتیبههایی نیز وجود دارند که به خط پهلوي و به زبان فارسي ميانه میباشند. کتیبه شاپور دوم دارای ۹ سطر است و باستان شناسان آن را اینگونه ترجمه کردهاند: «این پیکری از بغ مزدا پرست. خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد. فرزند بغ مزدا پرست، خدایگان هرمز، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوهی خدایگان نرسه شاه شاهان».
کتیبه شاپور سوم دارای ۱۳ سطر حکاکی شده است و که معنای آنها چنین است: «این پیکری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد، فرزند بغ مزدا پرست خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوهی خدایگان هرمز و شاهنشاه».
سنگ نگاره اردشير دوم در سمت راست ایوان کوچک:
در سمت راست ایوان کوچک، صحنه تاج گذاری اردشير دوم (۳۸۳ – ۳۷۹ میلادی) نهمين پادشاه ساساني، دیده میشود. پادشاه ساسانی دارای چشمهایی درشت، ابروانی به هم پیوسته و ریشی مجعد است. بدن وی از روبه رو و به صورتی سه رخ ترسیم شده است. دستش بروی قبضه شمشیر قرار دارد و گوشواره، دستنبد و ریسمانی از مروارید بر گردن خود دارد. روبانی بلند از تاج او درپشت سرش آویزان است. پیراهن چین داری که قدش تا روی زانوان است به همره شلواری بلند و چین دار بر تن دارد. شلوار به کمک روبانی به کف پایش بسته شده است و کمربندی مرواریدی، حمایلی جواهرنشان و شمشیری آویخته دارد.
پادشاه در حال گرفتن حلقه روبان داري از اهورا مزدا که در سمت راست او ایستاده است میباشد. در سمت چپ اردشير دوم میتوان ايزد مهر را دید که حاله ای دور سرش نقش بسته است. او بر روي گل نيلوفر بزرگي ايستاده است و دستهای از شاخههای نباتی به نام برسم (مخصوص مراسم مذهبی) را در دست گرفته است. در زیر پای اهورامزدا و شاپور دوم، پیکر دشمن ساسانی دیده میشود. در مورد هویت این شخص نظرات متفاوتی وجود دارد، اما اکثریت محققین اورا «وليانوس» امپراطور روم میدانند كه در سال ۳۶۲ میلادی به دست اردشير دوم كشته شده است.
سنگ نگاره دوره قاجار در طاق بستان:
در سمت چپ ايوان بزرگ و در بخش بالایی ديوار، سنگ نگارهای از دوران قاجار وجود دارد که در آن تصویری از محمد علي ميرزا شاه حکاکی شده است. در آن پادشاه بر تختی نشسته است و تاجی کنگره دار شبیه تاج پدرش فتحعلی شاه بر سر دارد. در سمت راست محمدعلی میرزا، عمادالدوله ایستاده است، در سمت چپش پسر او محمد حسين ميرزا و در جلوی او، آقاغني قرار دارد. شعري از «بسمل» شاعر كرمانشاهي ، در کنار شاه قاجار در مدح او نگاشته شده است. در سمت چپ سنگ نگاره، کتیبهای به خط نستعليق وجود دارد که وقف نامهای در آن حکاکی گشته است. اين سنگ نگاره در سال ۱۲۳۷ هجری قمری و بنا بر دستور آقاغني (خواجه باشي محمدعلی میرزای مرحوم که از طوالش گیلان بوده) حجاري شده است.
طبق نقل قولها و اسناد بدست آمده، به نظر میرسد که فرشی جواهرنشان در کف طاق بستان پهن بوده است. در زمان حملهی اعراب به ایران، متاسفانه این فرش توسط فرماندگان عرب به عنوان غنیمت جنگی به یغما رفته است. به این مجموعهی باستانی و تاریخی، بارها و بارها تجاوز و حمله صورت گرفته است و آسیبهای فراوانی به آن وارد شده است. به طور خاص در زمان حضور نیروهای استالین و نیروهای انگلیسی، تخریبها و خسارتهای زیادی بر پیکرهی طاق بستان کرمانشاه وارد شده است. اما با وجود این همه آسیب، باز هم میتوان شکوه و زیبایی این اثر را بوضوح مشاهده نمود.
عمارت مسعودیه:
امام قلی میرزا عمادالدوله، در دوره قاجار در اطراف طاق بستان عمارتی به نام «مسعودیه» بنا نموده بود. این عمارت تا سال ۱۳۴۲ در محوطه وجود داشت، اما به خاطر حفظ آثار باستانی و آزاد سازی چشمه آناهیتا، مورد تخریب قرار گرفت.
چشمههای جوشان آب در کنار نقوش برجسته:
در پایین طاقها، آبی زیبا و زلال در جریان میباشد که منظره بینظیری را پدید آورده است. از هزاران سال پیش در شمال شهر کرمانشاه و در جوار طاقهای ساسانی، سراب طاق بستان جاری بوده است و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی منطقه را آبیاری نموده و آب روستای طاق بستان را نیز تأمین میکرده است.
تهران سوئیت » اجاره آپارتمان مبله در تهران – اجاره ویلا در شمال – اجاره سوئیت در کیش
خود ساسانیها هم کُرد بودن و لباس ساسانیها و زنهای حکومت ساسانی مثل لباس زنان کُرد بوده. تخت جمشید حکومت لُرها بوده و در نقشهای برجسته به خوبی میتوان فهمید که کلاه لرها و لباس لرها در تخت جمشید حکاکی شده و در غرب و شمال غرب ایران کُردها پادشاهی ساسانی را داشتن که بعد از حمله اعراب به ایران و مسلمان شدن ایران پادشاهی ساسانی در غرب ایران به مرکزیت کرمانشاه سقوط کرد مثل پادشاهی لُرها در تخت جمشید و طاق کسرا در قادسیه.
چقدر زیباست من خجالت میکشم بگم ایرانی ام اگر تاریخ سرزمینم رو بلد نباشم و تحقیق نکنم راجع به اون چون ریشه ماست
وقتی داخل طرح های طاق بستان دقت می کنی می بینی که با ریزه کاری و دقت فوق العاده زیادی روی این طرح ها کار شده واقعا کارشون قابل ستایشه
طاق بستان آناهیتا واقعا خیلی قشنگ هست
من عکساشو که توی نت دیدم زیاد خوشم نیومد ولی وقتی میری و از نزدیک می بینی کلا یه دنیای دیگری هست
خیلی زیبا است منتها به نظرم باید تدابیر بیشتری برای نگهداری چنین آثار قدیمی و زیبایی در نظر گرفته بشه
در مجموع فوق العاده بود