همان گونه که می دانید، استان کردستان در ناحیه غربی کشور ایران قرار داشته و در عید نوروز میزبان مرسومات خاص و فوق العاده زیبایی است. مراسم نوروز در کردستان فوق العاده باشکوه و زیبا بوده و به همین علت بسیاری در ایام نوروز به این ناحیه سفر می کنند. خلق و خوی گرم و میهمان نواز مردم کرد نیز در جذب گردشگر بسیار موثر است. در این نوشتار میخواهیم درباره این مراسم و ویژگی هایش برای شما علاقه مندان به گفتگو بپردازیم. به عنوان مقدمه باید دانست که از زمانهای قدیم، جشن نوروز در کردستان از ارزشی فوق العاده برخوردار بوده و این جشن در این منطقه باشکوه و عظمت خاصی و همراه با مرسومات و سنن تاریخی برگزار می شده است. برخی از کارهایی که مردم عزیز کرد در جشن نوروز کردستان انجام میدهند، عبارتاند از: دید و بازدید، میر نوروزی، خانه تکانی، آتش افروزی و انجام بازیهای بومی و سنتی و… . به این نکته در کتاب ایوب گبانچی به نام «جشنها و آیینهای ایرانی» اشاره شده است.
یکی از اقوام اصیل ایرانی، قوم کرد است که با ابهت خاصی این جشن را بر پا ساخته و همچنین در حال این جشن مرسومات ویژه خود را به نمایش میگذارند که این خود بیانگر سابقه ای طولانی تاریخی و فرهنگی از این قوم است. برخی منابع نیز به رسومی همچون میر نوروزی، آتش افروزی، دیدوبازدید و بازیهای سنتی و بومی اشاره دارد که اینها همه برخی از آیینهای مخصوص نوروز در کردستان هستند.
در شهر سنندج از نیمههای اسفندماه و شاید زودتر خانوادهها دست به تدارک نوروز میزدند از جمله این تدارکات تهیه سمنو بود. خانمهای خانه گندم، عدس و کنجد را در پارچهای ریخته و در ظرفی مسی قرار میدادند و بعد از ریختن آب، آن را جلوی نور ملایم خورشید قرار میدادند تا دانهها جوانه بزند؛ پدر خانواده نیز در این فرصت اندک قبل از عید، به بازار می رفت تا برای اهالی خانه لباس و کفش تهیه کند.
از دیگر چیزهایی که قبل از عید آماده میشد، آجیل، شیرینی، میوه، برنج، روغن و گوشت بوده است.
آتش افروزی در نوروز کردستان
یک تفاوت در برگزاری جشن نوروز در کردستان با دیگر اقوام ایران وجود دارد و آن تفاوت هم این است که کرد ها در روز چهارشنبه آخر سال آتش روشن نمیکنند و بهجای این کار آنها در شب نوروز در تمام مناطق شهر و در بالای بامها و کوهها آتش بازی را آغاز میکنند. درباره جشن نوروز در کردستان کتابهای مختلفی نوشته شده است که یکی از این کتاب ها، کتاب معروف «جشن ها و آیینهای ایرانی» بوده که نوشته ایوب گبانچی میباشد. این نویسنده در کتاب خود به این موضوع پرداخته است که با فرا رسیدن عید نوروز در کردستان، رسم است که بعد از بر پایی سفره هفت سین باید هر خانواده با توجه به تواناییاش صدای هیاهو و هلهله از خانه خود بلند کنند؛ و باید ابتدا افرادی که کوچکترین عضو خانواده هستند، بلند شوند و دست بزرگترها را ببوسند و سپس بزرگترها نیز باید بلند شده و صورت کوچکترهای اعضای خانواده را ببوسند و به هر کدام از آنها عیدی بدهند.
حتما بخوانید: اجاره ویلا
نوروز کردستان و پیوند با طبیعت
در برخی مناطق کُردنشین رسمهای زیادی در رابطه با نوروز وجود دارد که از آن جمله آنها رفتن به کوه و دشت در صبح زود است آنها دست خود را با شبنم تر کرده و بر صورت و لباس خود میکشیدند و اعتقاد دارند که اگر کسی مریض باشد، شفا مییابد.
در دیگر مناطق نیز، مردم صبح زود از روستا به سمت کوه به راه افتاده و با خود آرد میبردند، آرد را خمیر کرده و دستهای گل در آن فرو میکردند سپس خمیر و گل را به روستا آورده و روی درب منزلشان میگذاشتند و اعتقاد بر این بود که با این کار بهار را به خانه آورده و باعث خیر و برکت میشود.
صرف خوراکی ها در کنار اعضای خانواده در جشن نوروز کردستان
پس از همهی این کارها، اعضای خانواده دور یک سفره نشسته و مشغول خوردن خوراکیهای موجود در سفره میشوند. دلیل خوردن و مالیدن سیر و پیاز به دست و پای خود در بین بچهها و جوانان نیز این است که آنها بر این عقیده هستند که با انجام این کارها، دیگر در آن سال از دست جانورانی هم چون مار و کژ دم در امان خواهند بود. همچنین عقیدههای دیگری نیز وجود دارد؛ مثلاً کردها معتقدند که با خوردن سمنو، هوش و بینایی انسان بالاتر رفته و یا این که استفاده از سرکه و سماق سبب از بین رفتن سرگیجه گردند. همچنین بر این باورند که سیر یکی از عوامل دفع سمها از بدن بوده و مصرف آن موجب میشود تا آمار مرگ ناگهانی بسیار کم شود.
میر نوروزی
خوشبختانه برخلاف اکثر اقوام ایرانی، کرد ها تا حد ممکن چارچوب و رنگ و بوی سنتی خود را حفظ نموده و بسیار کم دچار تغییرات در آداب و رسوم جشن نوروزیشان شده اند. یکی از رسومات نمایشی کردها بعد از تحویل سال، برگزاری مراسم میر نوروزی و یا همان امیر بهاری است که البته توجه به آن امروزه نسبت به گذشته کم رنگ شده است. اگر بخواهیم مفصل به این موضوع اشاره کنیم، میتوانیم این گونه بگوییم که در گذشته این رسم با تشریفات زیادی برگزار می گشت؛ ولی متاسفانه امروزه این رسم تنها در چند ده مشاهده می گردد. از جمله این روستاها که هم اکنون نیز این رسم در آنجا پا بر جا میباشد، میتوان به چند روستای منطقه منگور از توابع مهاباد اشاره نمود که هر سال در اولین چهارشنبه سال این رسم برگزار میشود. در این روز فرخنده در کردستان، مردم به صورت نمایشی از میان خودشان شخصی را به این امارت و حکومت موقت انتخاب کرده و به آن شخص میر نوروزی میگویند.
درباره این مراسم در کتاب «آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان» به صورت مفصل صحبت شده است و ما در این نوشتار تنها به ذکر چند خط از این کتاب بسنده خواهیم کرد: «در اولین چهارشنبه سال، میر با یارانش در میان مردم حاضر میشوند و مردم و بازاریانی را که بد اخلاق هستند و گران فروشی میکنند را محکوم میکنند و جلاد نیز بهسرعت حکم صوری میر اجرا میکنند و همهی این آداب و رسوم مردم کردستان در عید نوروز در میان کرد ها سالیان سال است که رواج دارد.»
گفتنی است که این آداب و رسوم کردستان, با ابهت و شکوه ویژهای در زمانهای قدیم پیگیری میشد، هر چند که امروزه متاسفانه این آداب و رسومات به دست فراموشی سپرده شده است. ولی همچنان این رسومات بهعنوان خاطره در ذهن مردم کرد قرار دارد.
نوروزنامه
همچنین از جمله چیزهایی که قبل از عید توسط کودکان تهیه میشد، «نوروزنامه» بود؛ نوروزنامه عبارت از یک صفحه سفید بود که در بالای آن اشکالی مانند سماور، قلیان، سمنو، تخم مرغ رنگ شده، شیرینی و ماهی نقاشی میشد و پایین آن در چهار ستون اشعاری که هر مصرع در یکی از سطرهای این ستونها جای میگرفت، مینوشتند. بچهها اشکال را رنگ آمیزی کرده و موقع تحویل سال به پدر و مادر خود میدادند و عیدی طلب میکردند
نوروز خوانی در جشن نوروز کردستان
یکی دیگر از این رسوماتی که قدمت طولانی داشته ولی امروزه به دست فراموشی سپرده شده است، همان نوروز خوانی میباشد. در کردستان در ایام عید، اهالی این شهر، شب را در خانهی یکی از همسایهها و یا یکی از اقوام گذرانده و این یک رسم خاص کرد ها محسوب میشود. در این شب زیبا، شخصی نوروز نامه را همانند خواندن شاهنامه نقالی میکرد و به این شخص مورد نظر نقال میگفتند. مراسم نوروزخوانی یکی از زیباترین رسوم کردها است.
نامیدن روز قبل از نوروز به نام روز عرفه
مردم سنندج به مانند اعیاد مذهبی که روز قبل آن را عرفه مینامند، روز قبل از عید نوروز را نیز عرفه مینامیدند. این روز شلوغ ترین روز سنندج بوده است خانوادهها لباسهایشان را از خیاطی میگرفتند، مردها به سلمانی میرفتند و زنها در پی خرید تخم مرغ بودند.
در خانوادههای سنندجی کمتر از یک تغار(30 عدد) تخم مرغ نمیخریدند و تعداد این تخم مرغها گاهی به سه تا چهار تغار نیز میرسید. تخم مرغها آب پز میشد و همه اعضای خانواده دست به رنگ کردن آنها میزدند تا با برابر قرار دادن زمین و تخم مرغ، با رنگ کردن آن، زمین را نیز رنگ کرده باشند.
هه ته ری، مهتری
هه ته ری، مهتری از دیگر مرسومات نوروزی شهر کردستان محسوب شده که کودکان در اولین روز نوروز به این رسم میپردازند و همچنین در روستاها؛ اعضای بزرگ خانوادهها باهم دیگر گروههای چند نفره تشکیل میدهند و از شکاف بام از بالا به پایین شال خود را آویزان میکنند و این سخن را به لب میآورند: «هه تری، مهتری، شتیکمان بو بخه نه بن چه په ری» یعنی «به پشت پرچین یک هدیهای برایمان بیاورید.»
تهیه «خوانچه» برای تازه عروسها
در نوروز خوانچههایی(هدیه) برای عروسهای نامزد شده یا دخترهایی که به خانه شوهر رفته بودند، میبردند؛ طلا، عطر، دستمال، جوراب، تخم مرغ رنگ شده، صابون، پارچه، ماهی، شربت، سمنو، شیرینی و آجیل و از همه مهمتر سیب سرخ زرورق زده شده از جمله اقلامی بود که در خوانچهها وجود داشت
گردش کوسه در روستا
گردش کوسه در روستاها، از دیگر آداب و رسوم عید نوروز در کردستان بوده که این سنت نیز در منابع مختلفی آمده است. حقیقت این است که مورخان فراوانی به برگزاری این آیین اشاره نموده اند که از جمله آن ها می توان به گردیزی و هم چنین ابوریحان بیرونی اشاره کرد.
این رسم دارای تاریخچهای دیرینه بوده و در مورد گذشته این رسم به صورت مفصل در کتاب «جشنها و آیینهای ایرانی» بحث شده است. گفته می شود که این رسم ریشه در یکی از آیینهای اروپای شرقی داشته و از آیینهای بسیار کهن محسوب میشود. برخی روایتها از این حقیقت حکایت دارند که گویند حضرت موسی که در خدمت شعیب به چوپانی مشغول بود، در چهلمین روز از زمستان به گله گوسفندان خود سر میزند و با حیرت مشاهده میکند که تمامی گوسفندان دوقلو زائیدهاند. او به سرعت نزد همسر خود میرود و ماجرا را شرح میدهد. آنگاه به آغل خود میرود و به رقص و پایکوبی میپردازد و شکر خدا را به جای میآورد.از آن پس هر سال حضرت موسی و مردم این روز خجسته را جشن میگیرند و به رقص و پایکوبی مشغول میشوند.
به همین علت روستانشینان در نوروز با به راه انداختن گروهی که لباسهای چوپانی به تن خود کردهاند و ماسکهای خنده داری بهصورت خود میزنند، به بدرقه کوسه و عروسش مشغول میشوند. آنها به در خانه همه میروند و خبر میدهند که زمستان دارد تمام میشود و فصل تازه که همان بهار است دارد آغاز میشود و این خبرها را در حالی میگویند که دارند شعر میخوانند و بعد از همهی این کارها، هدایایی از صاحب خانه دریافت میکنند.
اجرای بازی هیلکه شکینه(تخم مرغ شکستن) توسط بچهها
این بازی دونفره نوروزی در کردستان طرفداران بسیار دارد. البته تعداد نفرات آن می تواند تا هرچقد می خواهد باشد. بچهها هر یک سهم خود را از تخم مرغها دریافت میکردند و جهت انجام(هیلکه شکینه) به کوچه میرفتند؛ رسم تخم مرغ شکستن در سنندج به این نحو است که هر یک از دو نفر تخم مرغهایشان را با دست گرفته و بر روی هم میزدند تخم مرغ هر کدام شکست باید آن را به طرف دیگر که تخم مرغ سالم مانده، بدهد.
این رسم به صورت دیگری نیز انجام میشود، چند نفر که در این کار شرکت میکنند، تخم مرغهایشان را به هم میزدند و هر تخم مرغی شکسته شد آن را روی زمین گذاشته و این کار را تا زمانی که تنها یک نفر تخم مرغ نشکسته داشته باشد، ادامه میدهند و تمام تخم مرغهای روی زمین از آن کسی است که تخم مرغ سالم دارد
زنده نگه داشتن مراسم اصیل نوروزی
یکی از خطراتی که در حال حاضر فرهنگ ما را تهدید می کند، بحث تهاجم فرهنگی و غالب شدن فرهنگ غربی بر فرهنگ اصیل کشورمان است. متاسفانه آداب و رسوم اصیل ایرانی در حال نابود است و سال به سال کمتر می شود. با این حال هیچ چیز در جهان غیرممکن نیست و در نتیجه با اراده همگانی مردمان ایران میتوان به زنده کردن رسم و رسومات ملی و باستانی امیدوار شد و همه ما امیدوار هستیم که روزی برسد که این آداب و رسوم عید نوروز در کردستان فقط در کتابها نباشد و در زندگی روزمره خود نیز از این رسومات استفاده کنیم.
همچنین ببینید » [tabligh]
تهران سوئیت» مرکز ویلا کیش
درود و سلام بر مردم کرد. ما خودمون لر هستیم و عاشق رسم و رسومات مردم کرد هستیم.
با این که خودم کرد نیستم ولی فقط میتونم بگم واقعا ایول دارن این ها
واقعا چقدر این کردها جذاب هستن … خیلی خوب بود من هم در کردستان به دنیا می امدم … واقعا رسومشون قدیمی و اصیله به نظرم اینا ایرانی اصیل هستن
احسنت بر همه کردهای سرزمینم
از کردها ایرانی تر هم مگه داریم ؟