شهر تاریخی اصفهان، انبوهی از زیباییها و مناظر تاریخی را در خود جای داده است که هر کدام شان تاریخچه و روایتهایی شنیدنی دارند. این اماکن دیدنی در طول تاریخ وقایع و حوادث گوناگونی را شاهد بودهاند. امروزه این آثار، که با گذشت سالیان سال همچنان پابرجا و استوارباقی ماندهاند میتوانند گوشهای از آنچه بر این ملک گذشته است را نمایش دهند و تماشگران را در لذتی وصف ناشدنی غوطه ور سازند. برای شهر اصفهان، نام «نصف جهان» بسیار با مسماست تا به همگان یادآوری شود که در این سرزمین کهن، گنجینهای ارزشمند از هنر و معماری نهفته است و باید در جهت شناخت و درک آن تلاش شود.
یکی از مکانهای دینی این شهر که بسیار دیدنی و مجذوب کننده است؛ میدان نقش جهان است که چشمان بیننده را به سوی خود خیره میکند. نام این میدان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است تا بدینوسیله برای جهانیان اعلام وجود نماید و تماشگرانش را در تفکر و لذت غرق نماید.
اهمیت میدان نقش جهان: دومین میدان بزرگ در دنیا، میدان نقش جهان اصفهان است. این میدان، که یکی از مهمترین آثار جهانی ایران است در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این میدان باشکوه و عظیم در قلب اصفهان قراررگرفته است و جاذبههای بسیاری را در درون خود جای داده است. امکاناتی همچون کالسکه سواری باعث شده است که این میدان برای گردشگران ایرانی و خارجی جذابیت بیشتری داشته باشد. در پیرامون این میدان فروشگاههای قدیمی و نوینی از صنایع دستی وجود دارند که محصولات و کالاهای با کیفیتی را به خریداران عرضه میکند.
آشنایی با میدان نقش جهان اصفهان: میدان نقش جهان اصفهان با نام تاریخی «میدان شاه» و پس از انقلاب 1357 ایران با نام رسمی «میدان امام» نیز شهرت دارد. نقش جهان، میدان مرکزی شهر اصفهان است و در پیرامون خود مجموعهای تاریخی و کهن را جای داده است.
حتما بخوانید » اجاره آپارتمان مبله در تهران
آنچه که باعث تمایز یافتن این میدان از سایر همتایانش شده است، مستطیل شکل بودن آن است زیرا اکثر میادین مهم دنیا ظاهری دایرهای یا بیضی شکلِ دارند. این میدان مستطیل شکل، ۵۶۰ متر طول و ۱۶۰ متر عرض دارد و به قولی میتوان طول آن را با 430 قدم و عرض آن با 160 قدم طی نمود.
برای درک و فهم بهتر از وسعت و جذابیت این میدان باشکوه خوب است بدانید که میدان نقش جهان از ميدان سرخ مسكو که یکی از پهناورترین و مشهورترین میادین جهان است، بزرگتر است. ميدانی بزرگ و مشهور در شهر بروكسل بلژیک وجود دارد که دارای ابعادی در حدود ۶۸×۱۱۰ متر است. گفتنی است میدان بروکسل پهنهای كمتر از یک دهم ميدان نقش جهان را دارا میباشد. میدان نقش جهان در مقایسه با ميدان كنكورد پاريس، از نظر تاریخی برتریِ دارد و پس از ميدان تيان آنمن (Tiananmen Square) در پكن چین، دومين ميدان بزرگ جهان شناخته شده است.
آنچه درباره میدان امام میتوان گفت اینکه این اثر نفیس و با شکوه که در دنیا از شهرتی چشمگیر و بی نظیر برخوردار است با مجموعه عناصر و عملکردهائی که در نقشهای سیاسی، مذهبی، اقتصادی، توریستی، و تفریحی داشته پیوسته در آسمان هنر و زیبائی ایران و جهان میدرخشد. به طوری که با جرأت میتوان ادعا کرد که این میدان همراه با فضاهای تکمیلی و عناصر مربوط به آن یعنی عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، توحید خانه، سردر قیصریه و راسته بازارها به تنهائی با تمام زیبائی ها و جاذبههای جهانگردی ایران برابری میکند. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموماً جایگاه عرضهٔ صنایع دستی اصفهان میباشند.
میدان نقش جهان، آثار تاریخی گوناگون و بناهای متعددی را در پیرامون خود جای داده است؛ برای همین است که با بازدید از این میدان میتوان به یکباره بخش مهمی از گنجینه تاریخی اصفهان را بازدید نمود.
بناهای اصلی میدان نقش جهان
اماکن دیدنی و تفریحات میدان نقش جهان اصفهان: اماکن و جلوههای تاریخی میدان نقش جهان بسیار فراونند، پس اگر آنها به خوبی شناخته شوند میتوانند تجربیات خوبی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار دهند. در این جا به دیدنیهایی اشاره خواهیم نمود که در میدان نقش جهان میتوان از آنها بازدید کرد. شایان ذکر است توضیحاتی کوتاه ولی جامع درباره هر یک از این آثار ارائه خواهیم کرد.
فضای کلی میدان نقش جهان: در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان، تصمیم گرفته شد که علاوه بر میدان عتیق (یا میدان کهنه) و میدان شاه، میدان دیگری ساخته شود. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان شاه و در پشت مسجد شیخ لطف الله بود، میدان «نو» نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت این میدان، تخریب و مصالح آن در آنجا مورد استفاده قرار گردید، میدان نو را میدان نقش جهان نیز مینامیدند. با گذشت زمان هر دو میدان کهنه و نو تخریب شدند ولی میدان شاه پابرجا ماند. در سالهای اخیر میدان کهنه بازسازی شده است اما میدان نو که زیبایی و جذابیت آن دو میدان را نداشت، به دست فراموشی سپرده شد و تنها نام مستعار آن، نقش جهان، تبدیل به نام دیگر میدان شاه یا میدان امام خمینی شد.
فضای مجموعه نقش جهان، متفاوت با شهر اصفهان است. حوض بزرگی در میان میدان وجود دارد که رقص فوارههایش زیبایی آن را در چشم بینندگان دوچندان کرده است. با استفاده از گذرگاههای متعددی که در این میدان وجود دارد به راحتی میتوان در اقصی نقاط آن حرکت نمود و از تماشای زیباییهای آن لذت برد. در دو طرف این میدان اماکن مذهبی و مساجد قرار دارند و در ضلعی دیگر کاخی تماشایی وجود دارد.
برای ورود به بازار اصفهان باید از همین میدان عبور نمود و دنیایی تاریخی و متفاوت را نظاره نمود. پیرامون این میدان، غرفهها، دکانها و مغازههایی وجود دارند که کالاهای صنایع دستی را عرضه میکنند و چشم گردشگران را به خود خیره میسازند. شگفتیهای محصولات و صنایع دستی به حدی است که گاه فراموش میشود از درون بناها بازدید شود. اغلب اوقات این حس وجود دارد که زمان بیشتری را باید صرف دیدن این زیباییها نمود. برای این منظور نیمکتهای سنگی زیادی در میدان قرار داده شدهاند تا با استراحت بر روی آنها بتوان جریان زندگی مردمان اصفهان و میدان نقش جهان را نظاره گر شد.
کاخ عالی قاپو: یکی از زیباترین بناها در میدان نقش جهان کاخ عالی قاپو است که در ضلع غربی این میدان قرار گرفته است. این بنا ظاهری بس دلفریب دارد. ارتفاع این بنا 48 متر بوده و 6 طبقه موجود در آن با راه پلههایی مارپیچی به یکدیگر متصل شدهاند.
بین سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ هجری این بنا توسط شاه عباس اول و پس از انتقال یافتن پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان احداث شد تا به عنوان مرکز و دولتخانه حکومت صفوی مورد استفاده قرار گیرد. طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول، به ویژه شاه عباس دوم و شاه سلیمان ساخت این عمارت ادامه یافت و روز به روز بر زیبایی آن افزوده شد.
گچ بریهای آخرین طبقه این کاخ از جمله تماشاییترین بخشهای آن محسوب میشود. آخرین طبقه که به اتاق موسیقی یا اتاق صوت شهرت دارد حاوی نقوش سازهای متفاوت است. این بنا مینیاتورهای جذابی دارد که کار هنرمند معروف دوران صفوی، «رضا عباسی» بوده و برجلوه این بنا افزوده است.
همچنین ببینید: اجاره سوئیت در کیش
مسجد شیخ لطف الله: گنبد زیبای مسجد شیخ لطف الله که در گوشهای از میدان نقش جهان جای گرفته است، توجه هر بینندهای را به سوی خود جلب میکند. این مسجد بر خلاف دیگر مساجد که منارههایشان به سوی آبی آسمان افراشته شده است، هیچ منارهای بر فراز خود ندارد. مسجد شیخ لطف الله در دوران صفوی احداث شده است و امروزه یکی از دیدنیهای مجموعه نقش جهان محسوب میشود.
این مسجد جزو شاهکارهای معماری و کاشیکاری قرن یازدهم هجری است. معماری و کاشی کاری آن به فرمان شاه عباس اول و توسط استاد «محمدرضا اصفهانی» از معماران به نام آن دوران انجام شده است. ساخت این مسجد حدود 18 سال طول کشید و هنوزهم که هنوز است و با گذشت سالیان متمادی، شاهکار رنگ و نور در معماری آن حیرت همگان را برمی انگیزد. طرح طاووسی در مرکز داخلی گنبد آن نقش بسته شده و پرهای آن توسط نور وارد شده از طاق بالای مسجد جلوه گری میکند.
سردر قیصریه: یکی از سازههای دوران صفویه، «سردر قیصریه» نام دارد که در ضلعی از میدان نقش جهان و در بخش ورودی اصلی به بازار اصفهان قرار گرفته است. این سازه با تحمل وقایع روزگار، باز هم استوار و پابرجا باقی مانده است. در قدیم این بنا ۳ طبقه بوده اما به دلیل تخریب یکی از طبقات، فقط دو طبقه از آن باقی مانده است. طبقه تخریب شده «نقارخانه» بوده است که با نواختن موسیقی در آن، اوقات روز به مردم اعلام میشده است. طبقه دوم این بنا مربوط به امور دفتری و بازرگانی بوده و در طبقه اول، حجرههایی برای خرید و فروش کالا وجود داشته است.
سردر قیصریه از چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض تشکیل شده است. نقاشیهایی به قلم رضا عباسی، بر فراز سردر قیصریه، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتغالیها به چشم میخورد. در پشت این سردر دالانهای پر هیاهوی بازار بزرگ اصفهان وجود دارد که قلب اقتصاد نصف جهان محسوب میگردد.
بازار قیصریه: به جرات میتوان گفت یکی از بزرگترین و زیباترین بازارهای ایران ، بازار اصفهان است که به دلیل مجاورت در میدان نقش جهان، یکی از برجستهترین بازارهای ایران از دیگاه گردشگری به شمار میآید. از سده دهم الی سیزدهم شمسی، ساخت بنای اصلی و بخشهای این بازار به طول انجامیده و در دورههای صفویه و قاجاریه تکمیل یافته است. چهار طرف میدان نقش جهان، چهار بازار قرار گرفته که به وسیله مغازههای داخل میدان به میدان مربوط میشوند. این بازارها در روزگار صفویه هر یک به شغلی اختصاص داشت.
بخشی از این بازار، بازار قیصریه نامیده میشود و ورودی آن در میدان نقش جهان قرار گرفته است. این ورودی توسط سردری زیبا مشخص شده است. در این بازار، راستههای اصلی و فرعی زیادی وجود دارد از جمله راسته سماور سازها، مَخلص، مقصودبیک، هارونیه، نیم آورد گلشن، شَله و …. در این بازار همچون دیگر بازارهای ایران، مدارس مذهبی و مساجد وجود دارند، برخی از آنها عبارتند از: مدارس مذهبی جده بزرگ و کوچک، نیماور، هارونیه، صدر، کاسه گران و مسجدهای ذوالفقار، جارچی، شیشه و …
در این بازار میتوان علاوه بر دیدن جلوههای معماری و تاریخی، از تماشای عبور و مرور مردم، صنایع دستی و سوغات اصفهان لذت برد.
دروازههای چوگان و قاپوق اندازی: ستونهایی کوتاه و سنگی در ضلع جنوبی و شمالی میدان نقش جهان دیده میشوند که در واقع دروازه چوگان و قاپوق اندازی بودهاند. جای بسی تأسف است که امروز رهگذران بی تفاوت از کنار آنها عبور میکنند. این ستونها بازماندگانی از تاریخ ورزش چوگان در گذشته هستند. آنها قدیمیترین دروازه چوگان دنیا به شمار میآیند.
هنگامی که دو مسجد امام و شیخ لطف الله و سردر بازار قیصریه ساخته شد این 3 بنا با طاقهای متحدالشکل به هم مربوط شدند و با پایان یافتن میدان و خاتمه تزئینات، کف آن شن ریزی و مسطح شد. از این زمان بود که میدان برای انجام مسابقات و بازیهای معمول آن عصر مانند چوگان و قاپوق اندازی مورد استفاده قرار میگرفت. دو ستون سنگی که در جلو مسجد امام واقع شده و قرینه آنها نیز روبروی بازار قیصریه هستند بیانگر انجام بازی چوگان و سایر ورزشها در میدان میباشند.
ورزش چوگان یکی از ورزشهای باستانی ایرانی است که چون در میان پادشاهان و بزرگان رواج داشته است به بازی «شاهان» نیز معروف بوده است. امروزه میتوان آن را در تمام نقاط جهان مشاهده نمود. در این ورزش، اسب سواران با دستههایی چوبی که در دست دارند باید توپ را وارد دروازه حریف کنند تا پیروز مسابقه شوند.
در قدیم یکی از میادین برگزاری بازی چوگان و قاپوق اندازی، میدان چوگان نقش جهان بوده که وسعت آن ۸۳۵۰۰ متر مربع بوده است. گفتنی است زمینهای چوگان معروف دنیا کم و بیش از الگو و طرح میدان چوگان نقش جهان الهام گرفتهاند. برای اینکه تاریخ این اثر برای مردم بیشتر و بهتر آشکار شود از چند سال گذشته تصمیم برآن شده است که بازیهای چوگان به صورت نمادین در این میدان برگزار میشوند.
توحیدخانه: در پشت عمارت عالی قاپو ساختمانی به نام «توحیدخانه» وجود دارد که در ایام گذشته به عنوان مطبخ و زندان کاخ، استفاده میشده است. شایان توجه است که این بنا در دوره شاه عباس اول محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفه الخلفا»، قطب و پیشوای صوفیان صفوی بوده است. در این ساختمان و در شبهای جمعه گروههایی از صوفیان گرد هم میآمدند و برای سلامتی شاه دعا میکردند.
این بنا مکانی مقدس نیز بود که گاه عدالتخواهان در آن تحصن میکردند ولی هیچکس حق نداشت به صورت مسلح وارد آن شود. با این وجود این مکان در دوره قاجار قداست زیادی نداشت و گنبد آن در دوران پهلوی تبدیل به محلی برای زندانی کردن افراد شد. بخشی از زمینهای آن نیز صرف احداث ساختمان شهربانی شد. امروزه به دلیل آنکه این بنا در محوطه دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان واقع شده است از چشم بسیاری از مردم مخفی مانده است.
موزه بزرگ اسلامی: برنامه ریزی شده است که در آینده و در حجرههای طبقه فوقانی میدان نقش جهان موزهای با نام «موزه بزرگ اسلامی» ایجاد شود. بدین ترتیب میدان بزرگ نقش جهان به محلی برای نمایش و ارائه آثار هنری و اسلامی تبدیل خواهد شد.
تفریحات میدان نقش جهان: میدان نقش جهان از جمله اماکنی است که میتوان در آن به تفریح و خوشگذرانی اندیشید و لحظاتی به یادماندنی را برای خود، دوستان یا اعضای خانواده خلق نمود:
خرید: یکی از دروازههای ورود به بازار بزرگ اصفهان در میدان نقش جهان واقع شده است. در آن جا فرصت خوبی برای خرید سوغات و صنایع دستی و بسیاری چیزهای دیگر وجود دارد. همچنین، غرفههای پیرامون میدان محصولات با ارزش و زیبایی را به خریداران ارائه میدهند.
خوردنیها: رستورانها و کافههای موجود در میدان نقش جهان میتوانند خاطرهای خوش را برای خود گردشگران و بازدید کنندگان بیافرینند. استفاده از انواع بستنی و آبمیوه به ویژه در ایام تابستان بسیار فرح بخش خواهند بود.
کالسکه سواری: کالسکههایی که به دور میدان میچرخند جلوهای خاص به میدان نقش جهان بخشیدهاند. با گشت و گذار توسط آنها خاطرهای متفاوت در اذهان باقی خواهد ماند و برای لحظاتی شما را در حال و هوا و فضایی تاریخی غوطه ور خواهد نمود.
عکاسی از مناظر: برای عکاسی و ثبت تصاویر ماندگار، سوژههای نابی را میتوان در سرتاسر این میدان یافت. گنبدهای زیبای مساجد، نقوش برجسته، رنگها و کاشی کاریهای دلربا و حتی فوارههای آب، همگی از جمله سوژههایی هستند که میتوانند در قالب تصاویر بهترین سوغات شما از سفر به اصفهان باشند.
تاریخچهای مختصر از میدان نقش جهان: پادشاهان صفوی، در ابتدا تبریز و سپس قزوین را پایتخت خود قراردادند. آنها پس از چندی تصمیم گرفتند پایتخت خود را به اصفهان منتقل کنند. پیش از آنکه این انتقال رخ دهد در محل میدان، باغی پهناور و بزرگ به نام نقش جهان وجود داشت . این باغ محل استقرار ساختمانهای دولتی و کاخ پادشاهان تیموری و آققویونلوها بود.، نام این باغ از نام شهری در جمهوری آذربایجان یا همان نخجوان امروزی گرفته شده است. حمدالله مستوفی نیز به آن شهر اشاراتی داشته است: «شهری خوش است که آن را نقش جهان خوانند و اکثر عمارات آن از آجر است»
بخش میدانی باغ که در ضلع غربی میدان و در محل ساخت عمارت عالی قاپو قرار داشت به «درب کوشک» شهرت داشت. در دوره سلجوقی این محل را «میدان کوشک» نامیده میشد. از جمله حوادث مهم رخ داده در این محل دستگیر شدن برکیارق، پنجمین پادشاه سلسله سلجوقیان، از سوی برادرش، محمود، است. در میدان کوشک، وقایع مهم جامعه و از جمله اعدام محکومین و برگزاری برخی از آیینهای رسمی مثل جشن نوروز انجام میشده است و به همین علت این مکان اهمیت فراوانی برای مردم داشته است.
شاه عباس اول در روزهای ابتدایی سلطنت خود این میدان را گسترش داد و آیین چراغانی و مراسم آتشبازی در آن برپا نمود. با توجه به منابع گوناگون تاریخی، بنای امروزی میدان ، متعلق به دوره سلطنت شاه عباس اول و سال ۱۰۱۱ قمری است. برخی از محققان نیز احتمال الهام گرفته شدن از نقشه میدانِ حسن پادشاه تبریز را در طراحی و ساخت نقش جهان، عنوان نمودهاند.
نام استاد محمدرضا و استاد علیاکبر اصفهانی بر سر در مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع این میدان میدرخشد. آنها از مهمترین معمارانی بودند که میدان را طراحی کرده و شکل فعلی آن را بنا نهادهاند. شعر زیر نیز بر روی یکی از کتیبههای میدان، حکاکی شده است:
فکر تاریخ کرد راغب و گفت شد در کعبه در صفاهان باز
، تاریخ اتمام ساخت میدان در سال ۱۰۴۶ قمری که معادل با سال ۱۰۱۵ شمسی و سال ۱۶۳۶ میلادی است را با محاسبه حروف ابجد مصراع این بیت میتوان بدست آورد.
به جرات میتوان گفت که این میدان در قرن یازدهم هجری قمری برابر با قرن هفدهم میلادی یکی از بزرگترین میدانهای جهان بوده است. شوالیه ژان شاردن فرانسوی، آن را به عنوان زیباترین میدان دنیا معرفی کرده است.
ولیقلی شاملو، در کتاب قصص الخاقانی از وقف میدان در امور خیریه میگوید و مینویسد: «شاه عباس در سال ۱۰۱۴ بازار دور میدان نقش جهان اصفهان، کاروانسرای بزرگ آنجا، بنای قصیریه و حمام شاهی را وقف سادات مدینه و به خصوص برای هزینه ازدواج دختران و پسران سید این شهر کرده است».
نشانههایی هم بدست آمده است که نشان میدهد عایدات حاصل از چهار بازار اطراف میدان، در سال ۱۰۱۷ قمری وقف چهارده معصوم (ع) شده است.
در دوره شاه عباس بزرگ و شاهان پس از او، این میدان، در روزهای برپایی جشنهای سلطنتی، محل بازی چوگان، رژه ارتش، چراغانی و نمایشهای گوناگون بوده و در سایر روزها، مردم شهردر آن به گشت و گذار و خرید و فروش و دادو ستد خود مشغول بودند.
در ایام گذشته، در این میدان جمعه بازارهایی راه اندازی میشد که بسیاری از مردم شهر و روستاهای پیرامونی برای رفع نیازها و مایحتاجشان به خرید و فروش در آن میپرداختند. گفتنی است از جمله اولین مراسم رسمی برگزار شده در این میدان، استقبال از سردار امام قلی خان است که پس از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بازگشته بود.
در زمان شاه عباس دوم، شلوغی بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان باعث شد تا احداث یک میدان دیگر، مد نظر قرار گیرد. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان قدیمی و در پشت مسجد شیخ لطف الله بود، در ابتدا «میدان نو» نام گرفت و به سبب اینکه عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت این میدان، تخریب و از مصالح آن در ساخت استفاده شد، این میدان جدید را نیز میدان نقش جهان نامیدند.
به نقل از شاردن، جهانگرد فرانسوی، در مواقع جشن، تا پنجاه هزار چراغ در میدان روشن میشده و زیبایی آن به اوج خود میرسیده است. این میدان توسط جهانگردان نامدار اروپایی دیگری همچون ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و … که از روزگار صفوی به بعد از اصفهان دیدن کردهاند، کامل شرح داده شده وزیبایی آن مورد ستایش قرار گرفته است.
شواهد و قرائن حاکی از آن است که در طی دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر حکومت صفویه، میدان دائماً در حال فعالیت بوده اما در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رونق میدان کاسته شده است. در دوران سلطنت شاه سلطان حسین، اکثر درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، از بین رفتند. راکد شدن تدریجی آب نهرها هم باعث شد تا بقیه درختان خشک شوند.
هم چنین بخوانید: اجاره ویلا در شمال
با به حکومت رسیدن قاجارها، این میدان مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان از توجه و رسیدگی دور ماند و بخشهایی از میدان نیز در طول جنگهای ایران از جمله حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب گردید. در دوره قاجار نقاره خانه سردر قیصریه از بین رفت و دیگر رونق سابق به این میدان مهم برنگشت.
در دوره حکومت برخی حکام محلی مانند شاهزاده ظل السلطان و شاهزاده صارم الدوله مجموعه میدان نقش جهان تا حد نابودی پیش رفت. شواهد نشان میدهند در پایان دوران قاجار، بیشتر حجرهها و غرفهها تخریب شده بودند و کاشیکاری گنبدها شکسته شده و میدان نیاز به مرمت فوری داشت. با آغاز قدرت پهلویها، دوره نوینی برای میدان آغاز شد. این میدان دوباره مورد توجه قرار گرفت و مرمتهایی در آن اجرا شد. از آن زمان تا به کنون، این مرمتها همچنان ادامه دارد تا این جاذبه تاریخی حفظ گردد.
در دوره رضا شاه و پس از انجام مرمت میدان و بناهای تاریخی اطراف آن، نام رسمی این میدان به «میدان شاه» تغییر یافت و مسجد جامع عباسی نیز «مسجد شاه» نامیده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز نام رسمی این میدان به میدان امام یا میدان امام خمینی تغییر نام یافت.
امروزه آنچه را که به عنوان میدان نقش جهان یا میدان امام میشناسیم در واقع همان میدان قدیمی است و میدان نو که زیبایی و ابهتش به پای میدان قدیمیتر نمیرسید دیگر وجود ندارد. فقط نامی از این میدان بر جای مانده است و نام «نقش جهان» فقط به صورت مستعار برروی میدان کنونی قرار گرفته است. جالب توجه است که این میدان در ابتدا حدود 100000 مترمربع وسعت داشته و با تغییراتی که در طی زمان بر روی آن صورت گرفته و همچنین با اضافه شدن یک ردیف حجره به آن، حدود 20000 متر از متراژ آن کم شده است.
هم اکنون این میدان علاوه بر اینکه یک جاذبه تاریخی و محلی برای دادو ستد مردم میباشد، محل برگزاری نماز جمعه و اجتماعات سیاسی نیز بوده و بر اهمیت آن افزوده شده است.
عملکردهای میدان نقش جهان در طول تاریخ: در طول تاریخ میدان نقش جهان، کاربریها و عملکردهای متنوعی داشته است که از جمله آنها میتوان این موارد را ذکر نمود:
- داشتن عملکرد سیاسی از لحاظ قرار گرفتن کاخ سلطنتی و برگزاری مراسم تشریفاتی، رژههای نظامی، مراسم تعزیر محکومین و…
- داشتن عملکرد مذهبی به دلیل وجود دو مسجد و اجرای مراسم و آیینهای مذهبی و بر پایی نماز جماعت در زمانهایی که جمعیت نمازگزار بیش از ظرفیت مساجد بوده است.
- داشتن عملکرد تجاری به دلیل وجود دکانها، غرفهها، مغازهها و قرارگیری در مرکز بازار و استقرار چادرهای دستفروشان، حضور شدید مردم برای خرید و …
- داشتن عملکرد تفریحی به دلیل انجام مراسم آتش بازی، چوگان بازی، قاپون اندازی، شاطر دوانی، جشنها و اعیاد ملی، بازیگری، خیمه شب بازی، نقالی و بند بازی و …
بناهای از میان رفته نقش جهان: علاوه بر بناهایی که امروز در پیرامون میدان نقش جهان وجود دارد، بناهای دیگری هم در این میدان وجود داشته که به تدریج کارایی خود را از دست داده و مورد تخریب قرار گرفتهاند. از جمله این بناها میتوان به این موارد اشاره نمود:
- عمارت ساعت که به کاملاً تخریب شد و بنای مسجد شیخ لطف الله جای آن را گرفت.
- سرستونهای مرمرین که گفته میشود به احتمال زیاد از تخت جمشید شیراز به اصفهان آورده شده بودند و امروزه یکی از آنها در موزه چهلستون قرار دارد و دیگری در موزه ایران باستان تهران.
- 110 عرابه توپ اسپانیایی که از فتح جزیره هرمز غنیمت گرفته شده بودند و امام قلی خان آنها را آورده بود.
- میله قپق که دارای ارتفاعی حدود 40 متر بود ولی در دیگر اثری از آن در مرکز میدان دیده نمیشود.
- ثبت ملی و جهانی: میدان نقش جهان در تاریخ 15 بهمن 1310 به شماره 102 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این میدان از جمله نخستین آثار ایرانی است که نامش از تاریخ 4 آبان ماهِ سال 1358 شمسی (26 اکتبر 1979) با شماره 115 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. برای ثبت این مجموعه معیارهای زیر مطرح شده است:
- شاهکاری است که نبوغ و خلاقیت انسانی را در آن به وضوح وجود دارد.
- نمونه برجستهای از تعامل بین انسان و محیط زیست است که میتوان از آن به عنوان نماینده یک فرهنگ و ملت یاد نمود.
- ارتباط مستقیمی با رویدادها یا سنتهای زندگی، افکار و عقاید، آثار هنری یا ادبی مهم جهان دارد.
آدرس و راه دسترسی به این مجموعه: اصفهان، میدان نقش جهان
با استفاده از وسایل نقلیه عمومی هم میتوان به دیدن این میدان رفت، پس باید از این راهها استفاده نمود:
اتوبوس: برای رفتن به میدان نقش جهان به کمک اتوبوس باید از اتوبوسهای خط میدان امام حسین (ع) – باغ غدیر ترمینال شرق و یا خط میدان امام حسین (ع) – هشت بهشت ترمینال خوراسگان استفاده کرد و در ایستگاه میدان امام پیاده شد.
مترو: در صورت استفاده از مترو، باید در ایستگاه مترو میدان امام حسین پیاده شد و با تاکسی به میدان نقش جهان رفت.
نظرات گردشگران خارجی: میدان نقش جهان آن قدر شهرت دارد که گردشگران خارجی در ابتدای ورود به شهر اصفهان حتماً به این میدان سر میزنند و بعد سراغ دیگر جاذبههای شهر را میگیرند. شاید دانستن این مطلب جالب باشد که گردشگران خارجی چه نظری در مورد این جاذبه تاریخی دارند. پس در اینجا برخی از دیدگاههای آنها که در سایت تریپ ادوایزر آمده است را مطرح میکنیم:
گردشگر نروژی (4 اسفند 1396): معماری شگفت انگیز و محلی آرام که با معماری خیره کنندهاش من را شگفت زده کرد. مکانی بسیار آرام که برای دیدن تمام جزییاتش ساعتها زمان لازم است. میتوانید زمانی را هم به بازدید از بازار و گشت و گذار در آن اختصاص دهید.
گردشگر انگلیسی (25 بهمن 1396): میدانی با تنظیمات دوست داشتنی که زمان زیادی را میطلبد. فضایی چهار ضلعی که ساختمانهای قابل توجه آن را احاطه کردهاند؛ اما منطقه میانی آن بسیار بزرگ است. مردم محلی برای قرارها و دیدن یکدیگر به این محل میآیند و اگر شما نیاز به راهنمایی داشته باشید به خوبی به شما کمک میکنند.
- گردشگری از رومانی (3 بهمن 1396): نفس گیر – قبل از مرگ حتماً ببینید. اگر هر کسی برای خودش فهرستی از کارهایی که باید قبل از مرگ انجام دهد را داشته باشد، بازدید از این چهارضلعی شگفت انگیز قطعاً باید در آن قرار گیرد. شگفت انگیز ترین معماری اسلامی در سراسر جهان، بعضی از بهترین فروشگاههای فرش و سوغات در ایران، بیشترین برخورد با مردم محلی و لذت بردن از رفتارهای صمیمانه و …. همه و همه در نقش جهان وجود دارند.
آنتونی از انگلیس (24 دی 1396): میدان خیره کننده. احتمالاً نقش جهان دومین میدان چهارضلعی بزرگ در جهان است و من آن را جواهری در تاج اصفهان می دانم. چند ساعت را در اینجا به خرید، غذا خوردن و نوشیدن بگذرانید و به تماشای مردم بنشینید. این دوستانهترین شهری است که من در طول 30 سال سفرم دیدهام.
گردشگر فرانسوی (23 دی 1396): میدانی بسیار بزرگ با امکانات خوب و بهترین جا برای دیدار با مردم محلی. به ما گفته شد که این دومین میدان بزرگ در جهان است. این اثر به خوبی حفظ شده و نگهداری میشود. گیاهان و درختان به خوبی جایگذاری شدهاند و فوارههای آب در میان میدان خودنمایی میکنند. همواره بسیاری از مردم محلی را در اطراف میبینید و چشمتان به مغازههایی میخورد که دور تا دور میدان قرار دارند. در هر صورت انتخاب با شماست؛ در میان میدان بگردید و یا به قسمت سرپوشیده بروید و خرید کنید.
حتما ببینید: اجاره آپارتمان مبله در اصفهان
نقش جهان از نگاه مورخان: این میدان زیبا در طول زمان، توجهات بسیاری را به سوی خود جلب کرده و بسیاری از مورخان را به تحسین وا داشته است. دیو لافوا، جهانگرد فرانسوی، در سال 1298 هجری قمری از این میدان بازدید نمود و در این باره چنین نوشته است: «من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مساله مهمی تلاش کنم، بلکه کاملاً برای من مکشوف است و میتوانم با نهایت اطمینان بگویم که در دنیای متمدن امروز هیچ گونه بنایی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبایی و تقارن عمارات، شایسته مقایسه با این میدان باشد. این عقیده شخص من نیست، سایر اروپاییان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند، با عقیده من همراهند».
پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی نیز میدان نقش چهان را چنین توصیف کرده است: «دور تا دور این میدان را ساختمانهای مساوی، موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است. درها همه بزرگ و دکانها هم سطح خیابان هستند و بالای آنها ایوانها و پنجرهها و هزاران تزیینات مختلف، منظره زیبایی بوجود آورده است. این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبایی میدان میشود و با وجودی که عمارت های میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنیتر هستند، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را به دلایلی ترجیح میدهم».
پروفسور هینتس، ایران شناس معاصر آلمانی، درباره این میدان تاریخی چنین نظری دارد: «میدان در مرکز شهر قرار دارد. بنایش موقعی صورت گرفته که مشابه آن را از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم».
پروفسور، آرتور پوپ، در کتاب معماری ایران به مسجد امام اشاره کرده و درباره این میدان نوشته است: «ساختمان احداث این مسجد، با وجود بی صبری شاه عباس در اتمام کار آن، به کندی پیش رفت؛ به طوریکه آخرین پوشش مرمرین آن در سال 1638 میلادی انجام پذیرفت. این اثر تاریخی نمایانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است. کتیبه سردر مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی، خوشنویس پر آوازه عصر صفوی و مورخ به سال 1025 هجری حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهداء نموده است. در ذیل این کتیبه به خط محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن از مقام معماری و مهندسی، معمار مسجد جامع جدید اصفهان (در مقابل مسجد جامع عتیق) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی تجلیل شده است. ارتفاع گنبد عظیم مسجد 52 متر و ارتفاع منارههای داخل آن 48 متر و ارتفاع منارههای سردر آن در میدان نقش جهان 42 متر است. قطعات بزرگ سنگهای مرمری یکپارچه و سنگابهای نفیس، مخصوصاً سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد بزرگ که مورخ به سال 1095 هجری است، از دیدنیهای جالب این مسجد بینظیر جهان اسلام است».
شاردن، جهانگرد معروف و فرانسوی از میدان نقش جهان به عنوان مرکز خرید و فروش یاد میکند. او در سفرنامه خود در مورد سردر قیصریه و این شاهکار میدان نقش جهان مینویسد: « نظر به اینکه همه نویسندگان مشرق زمین در تعیین طالع شهرها از طریق تنجیم بسیار دقیق عمل میکنند، آنها احداث اصفهان را در اوج برج قوس تعیین کردهاند و از همین رو علامت این برج را بر سردر کاخ و بازار شاهی به تصویر کشیدهاند. البته شرقیها آن را مثل ما و به شکل نیمی انسان نیمی اسب نقاشی نمیکنـند، بلکه به صورت نیمی انسان و نیمی ببر مینمایند، ببری که دارای دمی است به شکل افعی بزرگ که نیمه آدمی برج قوس، تیری به سوی دهان آن نشانه گرفته است».
نکات مهم: اطراق نمودن در چمنهای این میدان و برپایی پیک نیک منظره ناخوشایندی برای این مجموعه ایجاد میکند که حاکی از عدم آگاهی افراد نسبت به ارزشمند بودن این گنجینه است. این کار، تصویری نادرستی از مردمان این سرزمین در ذهن گردشگران ایجاد میکند و ممکن است واکنشهای ناخوشایندی نیز به دنبال داشته باشد.
از گذشتههای دور تا به امروز، حجرههای پیرامون میدان به فروش صنایع دستی اختصاص داده شدهاند و یکی از زیباییهای این میدان محسوب میشدهاند؛ اما در سالهای اخیر با ورود صنایع دستی چینی و پاکستانی و نیزفروش اسباب بازی و خوراکی و سایر اقلام در این حجرهها، چهره تاریخی این میدان مخدوش گردیده است. گرچه تصویب قوانینی برای جلوگیری از این امر توانسته تا حدی از این مشکل بکاهد.
از جمله مسائلی که در سالهای اخیر واکنشهای شدیدی را در پی داشته است، ساخت برج جهاننماست. این برج دارای ارتفاع 50 متر و 14 طبقه بود که در فاصله 700 متری میدان نقش جهان و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان قرار داشت. ساخت این برج در سال 1375 باعث شد تا موضوع قرار گرفتن میدان در فهرست میراث درخطر یونسکو برای اولین بار در سال 1380 مطرح شود و پس از بازدید بازرسان یونسکو در سال 2002، تا فوریه 2004 به ایران مهلت داده شد تا نسبت به تخریب 4 طبقه از این برج اقدام شود. در تاریخ 8 بهمن سال 1384، دوطبقه فوقانی این برج تخریب شد تا به نمای فرهنگی این میدان آسیبی وارد نشود.
توصیه و پیشنهاد: برای بازدید از میدان نقش جهان باید به طوری برنامه ریزی شود که بتوان هم از جلوههای روز و هم شبانه این میدان لذت برد. در شب نورپردازی و رقص فوارهها منظرهای فراموشنشدنی در اذهان خواهد گذاشت. در کنار بازدید از این میدان، برنامه بازدید از دیگر جاذبههای گردشگری اصفهان نیز باید مد نظر قرار گیرد.
تهران سوئیت » مرجع اجاره آپارتمان مبله در شیراز
مطالب پیشنهادی » دریا سر