مقدمه: کشور ما با داشتن آثار تاریخی متعدد و زیبا همواره مورد توجه گردشگران زیادی است. برخی از مردم در ایام عید نوروز، فصل تابستان و یا در زمانهای تعطیل دیگر به شهرهایی سفر میکنند که دارای آثار تاریخی زیاد و جالب توجهی هستند. البته عدهای هم ترجیح میدهند تا از آب و هوای فوقالعادهی شمال کشور لذت ببرند. در این مقاله از سایت تهران سوئیت قصد داریم بزرگترین گنبد خشتی جهان را بیشتر برایتان معرفی کنیم.
با گنبد سلطانیه بیشتر آشنا شوید
گنبد سلطانیه در شهر سلطانیهی استان زنجان واقع است و به جرئت میتوان آن را یکی از شگفتیهای معماری ایرانی در دوران ایلخانی به حساب آورد. این گنبد خشتی زیبا به فرمان یکی از پادشاهان مغول ایلخانی به نام الجایتو مشهور به سلطان محمد خدابنده و با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی در حد فاصل سالهای 704 تا 712 هجری قمری احداث گردید. جالب است بدانید که برخی از مورخان در کتابهای نوشتهاند که سلطان محمد خدابنده قصد داشت تا اجساد مام علی و امام حسین علیهالسلام ا از عراق به این مکان منتقل کند که پس از دیدن خوابی از این کار منصرف شد. البته در مورد زمان ساخت این بنا یک سری اختلاف نظر هم وجود دارد و عدهای بر این این باورند که این بنای زیبا در زمان شاه تهماسب صفوی ساخته شده است. شکوه و عظمت این گنبد هر گردشگری را شگفتزده میکند و تحسین او را برمیانگیزد. حال شرح نسبتاً مفصلی در مورد این گنبد، معماریاش و محل ساخت آن را برایتان ارائه میدهیم.
تاریخچه گنبد سلطانیه
در دوران ایلخانی مجموعه بناهایی ساخته شدند که به ابواب البر شهرت یافتند. در شهر زنجان که یکی از پایتختها و شهرهای مورد علاقهی ایلخانان بود، غازانخان و خواجه رشیدالدین فضلالله بنیانگذاران این بناها به شمار میآمدند. اصل مهم در ساخت این بناها، قرار گرفتن آرامگاه بانیشان در مرکز آنها بود. برساس تحقیقتا صورت پذیرفته، مشخص گردید که ابوابالبر صرفاً به آرامگاه بانی گفته نمیشده است، بلکه مجموعه بناهایی بودهاند که در آن امور مختلف فرهنگی، هنری، علمی، اجتماعی و مذهبی انجام میگرفته و هدف بانیها هم از ساخت چنین بناهایی بدست آرودن ثواب برای آخرت خود بوده است.
شهر سلطانیه، روزگاری پایتخت و مسکن پادشاهان ایران به شمار میآمده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده در آنجا قرار دارد. گنبد سلطاینه، گنبدی شکوهمند و دوپوشش است که در این زمینه در جهان کمنظیر میباشد.
معماری گنبد سلطانیه
تزیینات و نحوهی ساخت این بنا را میتوان نقطه عطفی در معماری دوران ایلخانی به حساب آورد که باعث به وجود آمدن شیوهای جدید و مجزا از معماری سلجوقی شده است.
بدنهی اصلی گنبد سلطانیه و تمامی ساختمان آن با استفاده از آجر ساخته شده و برای تزیین و زیبایی آن از روکش کاشیهای فیروزهای و لاجوردی به روش معرقکاری استفاده شده است. اگر از دور به این گنبد نیلگون مانند که به خوبی در مسیر زنجان به تهران و دشت سلطانیه نمایان میشود، بنگرید تصور میکنید لباسی از فیروزه بر تن آن کردهاند.
در بخش جنوبی گنبد، آثار ساختمان مسجدی قدیمی را میتوان مشاهده نمود که حاشیههای محراب آن با گچبریهای هنرمندانهای تزیین شده است. در این مجموعهی زیبا علاوه بر آرامگاه اصلی که متشکل از ساختمان مرکزی گنبد مشهور به تربتخانه میباشد، یک آرامگاه دیگر هم وجود دارد که به ملاحسن کاشی منسوب است. مولانا حسن بن محمود کاشانی آملی مشهور به «حسن کاشی» یکی از عرفا و شعرای مشهور دربار سلطان محمد خدابنده بود که در این محل دفن شده است.
جلوهی فوقالعادهی کاشیهای طلایی رنگ و منقش و هشتگوشهی تربتخانه و ازارههایش هر دیدهای را به خود خیره میکند. به جرئت میتوان گفت که تزیینات به کار رفته در این بنا در جهان کمنظیر است. پلان بنا در رقوم همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، شکلی نزدیک به مستطیل دارد و پلان مابقی مجموعه هم در طبقات دوم و سوم به صورت 8 ضلعی میباشد. 3 قسمت گنبدخانه، تربتخانه و سردابه، 3 بخش اصلی تشکیلدهندهی این بنا هستند. سلطان الجایتو پس از ناموفق بودن در انتقال پیکر امامان اول و سوم شیعیان از نجف و کربلا به این مکان، دستور داد تا مقداری از خاک آن دو شهر را بیاورند تا در ساخت گنبد مورد استفاده قرار بگیرند که به تربتخانه مشهور گردید. سلطان وصیت کرده بود تا در سردابه دفن شود. وی در سن 34 سالگی بر اثر بیماری درگذشت و در محل سرداب دفن گردید. البته برخی از مورخان معتقدند سلطان الجایتو در جایی غیر از سردابه، به خاک سپرده شده است.
گنبد سلطانیه با ارتفاع 48/50 متر و قطر دهانهی 24/40 متر، بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان محسوب میشود. همچنین این گنبد، اولین گنبد دوجدارهی جهان به شمار میآید و هیچنمونهی قدیمیتر از آن در هیچ جای دنیا نمیتوان پیدا کرد. این دوجداره بودن تأثیر بسیار شگرفی در استحکام این گنبد دارد به نحوی که آن را برای افزایش مقاومت بنا در مقابل لنگرهای خمشی و برشی، توخالی کرده و در برابر زلزله آسیبناپذیر نموده است. در فضای گنبدخانه، 8 جرز سنگین با عرض 6/78 متر وجود دارد که وزن 1600 تنی گنبد را به شالودهها انتقال میدهند. سطح مقطع هر یک از این جرزها حداقل 50 متر مربع بوده و بار اعمالی به آن هم در حدود 200 تن تخمین زده شده است.
سن پائولوزی اعتقاد دارد که گنبد سلطانیه دارای شباهت محسوسی با گنبد کلیسا سانتاماریا دلیفورهی فلورانس است اما با قاطعیت تمام میتوان این ادعا را رد کرد. هیچ شباهتی میان گنبد و سایر گنبدهای جهان وجود ندارد و نمای و زیباییهای به کار رفته در گنبد سلطانیه در نوع خود بینظیر است.
در این گنبد برای اولین بار در تاریخ غنی معماری ایران از هنر کاشیکاری در سطح وسیع و حرفهای بهره گرفته شده است. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که تزیینات به کار رفته در این بنا، دو لایه بوده و فرضیات متعددی برای توجیه این موضوع مطرح شده است. این بنا به عنوان یک ساعت آفتابی هم مشهور میباشد بدین صورت که نور تابیده شدن از سوراخ اصلی بر گند، نمایانگر زمان ظهر و نور پنجرههای کوچک نشان دهندهی زمانی در حدود 2 دقیقه است.
گنبد سلطانیه یک بنای آجری 8 ضلعی میباشد که قطر درونی آن 25 متر بوده و در محل تلاقی دو ضلع نیز دو ستون قطور و مرتفع در مجاورت هم ساخته شده است. هرکدام از این ستونها توسط یک قوس جناغی به ستونی که در انتهای همان ضلع قرار دارد، اتصال یافته است. این مسئله باعث بهوجود آمدن 8 طاق مرتفع در 8 ضلع بنا شده که زیبایی بینظیری دارد. سازندگان این بنای شگفتانگیز برای پوشاندن فاصلهی بین قوسهای طاق مجاور از آجر استفاده نمودهاند و در قسمت فوقانی طاقها هم طوق زیرین گنبد ساخته شده است که ساق گنبد را بر روی آن به شکل دایره درست کردهاند. در حقیقت بنای گنبد در این قسمت به از شکل 8 ضلعی به صورت دایره درآمده است.
گنبد سلطانیه از نوع دو پوش به شمار میآید و فاصلهی نوک گنبد تا کف 5 تقریباً 52 متر است. تزیینات زیبایی شامل مقرنسکاری، گچبری، کاشیکاری، خطوط تزیینی و آجرکاری در این بنا مورد استفاده قرار گرفته و جلوهای فوقالعاده را به آن بخشیده است. این گنبد شکوهمند را میتوان مجموعهای استثنایی از هنرهای تزیینی اصیل ایرانی به حساب آورد که باعث شگفتی بازدیدکنندگان میشود. بر روی دیوارهای داخلی بنا، طرحهای به خط بنایی با ترکیب کاشی آبی رنگ و آجر و واژههایی همچون الله، محمد و علی و یا تلفیقی از این کلمات به همراه ترکیبات پیچیدهی هندسی از لغت علی ساخته شده است. البته بعدها سلطان محمد خدابنده به دلایل نامشخصی دستور به پوشاندن تزیینات کاشی با اندودی از گچ را میدهد.
لازم به ذکر به میباشد که برای استحکام بهتر بنا، طی سالهای 1353 و 1354 در داخل ستونها، طاقنماها و دیوارها بتن تزریق گردید.
بازسازی گنبد سلطانیه
عملیات مرمت و بازسازی گنبد سلطانیه از سال 1348 آغاز گردید که در طی آن 9 بار بازسازی انجام شد. این پروسه حدود 30 سال به طول انجامید و جالب است بدانید که همین چند وقت پیش داربستهای فلزی اطراف این بنا جمعآوری شد. متأسفانه مسئولان توجه زیادی به این بنا ندارند و گویی از این موضوع بیخبرند که این گنبد، بزرگترین گنبد خشتی جهان است. شراط به گونهای وخیم میباشد که برخی از کاشیهای این بنای زیبا در حال ریزش است و در نقاط زیادی از بنا دو رنگی بدجلوهای را میتوان مشاهده کرد. لذا میتوان گفت که این گنبد علیرغم اینکه به عنوان یک اثر تاریخی در سازمان میراث جهانی ثبت گردیده اما مورد بیمهری و بیتوجهی مسئولین کشور قرار گرفته است.
چگوه به گنبد سلطانیه برویم؟
گنبد یکی از جاذبههای گردشگری مهم استان زنجان به شمار میآید که هر ساله علاقمندان ایرانی و خارجی متعددی از آن دیدن میکنند. این بنای زیبا در شهر سلطانیه و در 32 کیلومتری شرق زنجان قرار دارد و پیدا کردن آن اصلاً سخت نیست. توصیه میکنیم حتماً حداقل برای یک بار از این بازدید نمایید. لذت تماشای این بنای خشتی شکوهمند و تزیینات جادویی به کار رفته در آن را نمیتوان به کلمات توصیف کرد.
در ادامه میتوانید تصاویر بیشتری از گنبد سلطانیه را مشاهده کنید:
کلمات کلیدی » گنبد سلطانیه,گنبد سلطانیه استان زنجان,گنبد سلطانیه تلفن,گنبد سلطانیه در کجاست,گنبد سلطانیه درکجاقراردارد,گنبد سلطانیه عکس,گنبد سلطانیه مقاله,گنبد سلطانيه كجاست